روزه داری و دستگاه اعصاب

روزه داري در ماه رمضان تغييرات عمده اي در شيوه زندگي، رژيم غذايي و الگوي خواب ايجاد مي كند. اين تغييرات ممكن است زمان وقوع حملات قلبي و مغزي و يا ساير بيماري هاي مربوط به سيستم عصبي بدن مانند سردرد هاي ميگرني، تشنج و ام. اس را تحت تأثير قرار دهد. در اين مجموعه كه با استفاده از منابع معتبر علمي جمع آوري شده، تلاش شده است تا به برخي سوالات رايج در اين زمينه پاسخ داده شود.

آيا ميزان بروز سكته مغزي در طول ماه رمضان تغيير مي كند
خير ، مطالعات انجام شده تاكنون تغييري در ميزان بروز سكته مغزي يا بستري شدن ناشي از آن در طي ماه رمضان را نشان نداده اند. بلكه فقط زمان آن را در طول شبانه روز تغيير مي دهد.

روزه داري بر زمان بروز سكته هاي مغزي چه اثري دارد
بيشترين موارد وقوع سكته اغلب در ساعات 3 صبح الي 13 رخ مي دهد. ولي در ماه رمضان، تغيير واضحي در الگوي روزانه بروز سكته مشاهده شده است : بیشترین زمان بروز سکته در اين ماه به طور عمده بین ظهر تا 6 بعدازظهر مي باشد.

 به چه دليل روزه داري سبب تغيير زمان بروز حملات قلبي و مغزي مي شود
روزه داري سبب تغيير زمان عملكرد برخي سيستم هاي بدن مي شود كه در بروز سكته دخالت دارند و احتمالا به همين علت باعث تغيير زمان بروز حملات قلبي و مغزي مي شود.
مهمترين عواملي كه در ايجاد اين تغيير نقش دارند، عبارتند از:
- تغيير زمان هاي خواب و بيداري
- تغيير غلظت برخي هورمون ها در ساعات مشخصي از شبانه روز
اين تغييرات مشابه حالتي است كه در افراد داراي شيفت هاي كاري شبانه، ديده مي شود. زيرا در اين افراد نيز چرخه خواب و بيداري و ترشح هورمون هاي بدن تغيير مي كند و مي تواند بر سيستم عصبي اثر گذاشته و منجر به تغيير زمان بروز سكته هاي مغزي شود.

آيا تغيير الگوي خواب در ماه رمضان در تغيير زمان بروز سكته دخالت دارد
تغيير الگوي خواب ناشي از روزه داري سبب كاهش مدت خواب شبانه در طول ماه رمضان و خواب آلودگي در طول روز مي شود. اين تغيير الگوي خواب عملكرد برخي سيستم هاي بدن را كه در بروز سكته نقش دارند، تغيير مي دهد. لذا تغيير زمان عملكرد اين سيستم ها مي تواند زمان بروز سكته در ماه رمضان را تغيير دهد.  

آيا مصرف قرص هاي ضد بارداري در ماه رمضان اثري بر لخته شدن خون در عروق مغزي دارد
استفاده مداوم و مرتب از قرص هاي ضد بارداري خطر لخته شدن خون و سكته مغزي را مختصرأ افزايش مي دهد. بسياري از زنان در ماه رمضان و يا مراسم حج نيز منظور به تأخير انداختن قاعدگي، به صورت كوتاه مدت از قرص هاي ضد بارداري استفاده مي كنند. اين افراد بايد به اين نكته توجه داشته باشند كه حتمأ مقدار كافي، آب در طول شبانه روز مصرف كنند تا مشكلي براي آن ها پيش نيايد.

آيا روزه داري سبب افزايش خطر تشنج در افراد مبتلا به صرع مي شود
مطالعات انجام شده در ارتباط با صرع و روزه داري نشان داده است كه به دليل عدم رعايت برخي نكات، ميزان بروز حملات صرع در ماه رمضان افزايش مي يابد.
به چه علت در ماه رمضان ميزان تشنج در افراد مبتلا به صرع افزايش مي يابد
عواملي كه بروز حملات صرع را افزايش مي دهند عبارتند از:
تغيير زمان مصرف دارو در شبانه روز
تغيير مقدار (دوز) داروي مصرفي در شبانه روز بدون مشورت با پزشك
به منظور كاهش اثر تغيير زمان و مقدار مصرف دارو بر بروز تشنج، بيماران بايد قبل از ماه رمضان با پزشك خود مشورت كنند تا با ارزيابي وضعيت بيمار، در صورت صلاحديد، دوز دارو براي ايام روزه داري تنظيم شود.
تغيير نوع غذاي مصرفي
تغيير مقدار مصرف غذاهاي نشاسته اي و قندي، نوع و مقدار چربي مصرف شده مي تواند بر سيستم عصبي اثر گذاشته و ميزان تشنج را كاهش و يا افزايش دهد. از آن جا كه به طور معمول و در بيشتر جوامع، الگوي رژيمي خاصي در ماه رمضان وجود دارد، اين تغييرات ممكن است به حدي برسد كه بيماري صرع را تحت تأثير قرار دهد. بنابراين، اين افراد بايد جهت تنظيم رژيم غذايي مناسب در ماه رمضان با يك متخصص تغذيه مشورت نمايند.
افت قند خون
كاهش قند خون، خطر تشنج را در بيماران مبتلا به صرع افزايش مي دهد. در برخي افراد با افزايش فاصله بين وعده هاي غذايي به بيش از 8 ساعت، قند خون تا حدي كاهش مي يابد. بنابراين، اين افراد بايد قبل از ماه رمضان با پزشك خود مشورت كنند تا توصيه هاي مورد نياز را با توجه به شرايط روزه داري يا مدت زمان روزه داري در هر روز بر اساس فصول سال دريافت نمايند. به عنوان مثال، در برخي افراد ممكن است پس از معاينه و ارزيابي توسط پزشك، فرد از روزه داري منع شود.
همچنين، مصرف زياد غذاهاي حاوي قندهاي ساده مثل قند و شكر، عسل و شيريني جات در وعده سحري در برخي افراد منجر به كاهش قند خون در ساعات روز مي شود. بنابراين، وعده سحري نبايد حاوي مقادير بالاي قندهاي ساده باشد.  
تغيير فاصله زماني بين وعده هاي غذايي روزانه
از آن جا كه در ماه رمضان فاصله بين وعده هاي غذايي افزايش مي يابد، اين امر ممكن است در برخي افراد قند خون را تا حدودي كاهش دهد و از اين طريق خطر تشنج را افزايش دهد. به منظور پيشگيري از خطرات افت قند خون و اثر آن بر سيستم عصبي مشاوره و ارزايابي قبل از ماه رمضان توصيه مي شود.
كاهش مصرف مايعات
اگر افراد مبتلا به صرع، مصرف مايعات را در ماه رمضان كاهش دهند و يا به هر دليلي آب بدن كاهش يابد، خطر تشنج افزايش مي يابد. بنابراين در صورتي كه فرد مجاز به روزه داري باشد، بايد در فاصله بين افطار تا سحري مايعات كافي مصرف كند.
خواب ناكافي (كم خوابي)
كم خوابي، عامل خطر  بروز تشنج است و در برخي انواع صرع، افراد به اختلالات خواب بسيار حساس هستند. بنابراين تغيير الگوي خواب در ماه رمضان كه به دليل بيدار شدن در زمان سحري، كاهش خواب شبانه و احتمالا افزايش خواب در طول روز رخ مي دهد، ممكن است خطر بروز حملات صرع را افزايش دهد. افراد مبتلا به صرع كه قصد روزه داري دارند بايد تا حد امكان مدت زمان و ساعت خواب و بيداري خود را تغيير ندهند. استرس و خستگي نيز از جمله عواملي هستند كه تحريك كننده حملات صرع هستند.

تغيير زمان مصرف داروهاي صرع در طول ماه رمضان چه اثري بر افزايش حملات صرع دارد
تغيير زمان مصرف دارو در طول ماه رمضان مي تواند بر غلظت دارو در بدن بيمار، اثر بخشي دارو و ميزان تحمل آن توسط بيمار اثر بگذارد. ميزان تداخل اثر دارو با مواد ديگر، افزايش و يا كاهش جذب آن به عوامل گوناگوني مانند خصوصيات فيزيكي و شيميايي دارو، نوع غذا، فاصله زماني بين مصرف غذا و دريافت دارو و دوز مصرفي دارو بستگي دارد. از آنجا كه در ماه رمضان زمان مصرف غذا، نوع غذا، فاصله زماني بين مصرف غذا و دريافت دارو تغيير مي كند، اين عوامل مي توانند در بروز حملات صرع تاثير گذار باشند. در طول ماه رمضان با روزه داري و تغيير زمانبندي خواب و بيداري و تغيير عادات اجتماعي، ترشح هورمون هاي بدن تغيير مي كند. اين تغييرات مي توانند بر خواص داروها و همچنين سوخت و ساز آنها اثر بگذارند.

آيا ميزان بروز سردرد در ماه رمضان افزايش مي يابد
سردرد هايي را كه در ماه رمضان رخ مي دهند مي توان به موارد زير تقفسيم كرد:
- سردرد قبل از ماه رمضان
- ميزان بروز سردرد هايي كه قبل از ماه رمضان نيز وجود داشتند، در ماه رمضان افزايش مي يابد.
- سردرد رمضان
- در صورتي كه سابقه سردرد قبل از ماه رمضان وجود نداشته باشد و سردرد تنها در اثر روزه داري ماه رمضان رخ دهد، اين نوع سردرد را سردرد رمضان مي نامند.
علل افزايش بروز سردرد در ماه رمضان عبارتند از:
- گرسنگي و افت قند خون
- كاهش و يا قطع مصرف چاي و قهوه
- تغيير زمان خواب و بيداري و خواب ناكافي
- كاهش مصرف تنباكو و سيگار
با كنترل هر يك از موارد فوق مي توان احتمال سردرد را در ماه رمضان كاهش داد.

علائم سردرد رمضان چيست
اين سردرد به صورت دو طرفه ضربان دار، در ناحيه پيشاني و با شدت خفيف تا متوسط است كه بيشتر در زمان بعد از ظهر و اوايل شب رخ مي دهد و يك تا دو ساعت طول مي كشد و علايم معمول سردردهاي ميگرني مانند تهوع و درخشش نور ديده نمي شود. به منظور پيشگيري از اين سردردها بايد در طول يك الي دو هفته قبل از ماه رمضان به صورت تدريجي مصرف چاي، قهوه و سيگار را كاهش داد. چاي سبز و بدون كافئين ممكن است جايگزين خوبي باشد.

آيا ميزان بروز سردردهاي ميگرني در ماه رمضان افزايش مي يابد
به طور معمول، ميزان بروز سردردهاي ميگرني در ماه رمضان افزايش مي يابد. اين افزايش در برخي مطالعات تا 3 برابر نيز گزارش شده است. بيماراني كه سابقه تشديد سردردهاي ميگرني را در ماه رمضان دارند، بايد با پزشك خود در ارتباط با تجويز و يا تغيير مقدار مصرف دارو مشورت كنند.  

روزه داري چه اثري بر بيماري ام. اس. دارد
روزه داري در كساني كه مبتلا به درجات خفيف ام. اس هستند، اثرات سوئي نداشته است. اثر روزه داري بر روي افرادي كه به درجات شديدتري از ام. اس مبتلا هستند، روشن نيست. بنابراين، قبل از اتخاذ تصميم در ارتباط با روزه داري، بيماران مبتلا به ام. اس بايد با پزشك خود مشورت كنند.

منبع: پژوهشکده علوم غدد و متابولیسم، دانشگاه علوم پزشکی تهران
تنظیم: مونا عدالت یار